Рогачевская шляхта

 РАЗБОР ШЛЯХТЫ,
комплекс мерапрыемстваў, праведзеных уладамі Расійскай Імперыі па верыфікацыі і скарачэньню шляхецкага стану былога Вялікага Княства Літоўскага.

Пасля анэксіі земляў былога ВКЛ улады Рас. Імперыі сутыкнуліся з праблемаю вялікага колькаснага складу прывілеяванага стану на новадалучаных землях. Агульная колькасьць шляхты складала 7—8% усяго насельніцтва ВКЛ. Маёмасны і сац. статус прывілеяванага стану б. ВКЛ быў вельмі стракаты і не адпавядаў існуючаму расейскаму разуменьню статусу двараніна Рас. Імперыі. Адразу пасьля 1-га падзелу Рэчы Паспалітай рас. ўлады пачалі праводзіць мерапрыемствы па выключэньні маламаёмаснай шляхты з прывілеяванага стану.

Паводле найвышэй зацьверджанага даклада ад 13.09.1772 бел. гэнерал-губернатара З.Р.Чарнышова шляхце было ўказана падаць у губернскія гарады сьпісы з доказамі свайго дваранства. У сьпецыяльным ордэру дзеля перапіса насельніцтва Магілёўскаму і Пскоўскаму губернатарам гэнерал-губернатар растлумачыў, што яны павінны загадаць шляхце падаць празь земскія суды ў губернскія канцэлярыі сьпісы асобаў усіх дваранскіх сем’яў, з падрабязным апісаньнем паходжаньня родаў, гэрбаў, з усімі пасьведчаньнямі й дакументамі. Зазначалася, што без царскай волі ніхто надалей ня мае права лічыць сябе шляхцічам і карыстацца шляхецкімі правамі. Паводле ўказа ад 14.06.1773 шляхта вымушана была чыніць вывады свайго шляхецтва ў Верхніх правінцыйных земскіх судах.

У час Рэвізіі 1772-1774 шмат чыншавай і служылай шляхты было запісана ў склад сялянаў. Ніжэйшыя пласты шляхецкага стану — зямяне, баяры панцырныя і інш. — былі запісаныя ў пагалоўныя сялянскія сьпісы. «Новыя» сялане былі абкладзены падушнай подацьцю й рэкруцкім наборам. Праўда, ўказам ад 31.05.1789 загадана ня браць рэкрутамі асобаў, якія даводзяць сваё паходжаньне. Здаралася, што асобы атрымлівалі вывады ў Дваранскіх дэпутацкіх сходах, але іх не выкрэсьлівалі з рэвіскіх казак і не вызвалялі ад аплаты падушнага падатку. Імператар Павел І указам ад 04.12.1796 пастанавіў, што выданьне дыплёмаў на дваранства можа быць «выключна ад самадзержнай улады, Богам нам дараванай», дваранскія сходы ня мелі больш права выдаваць дыплёмы асобам, запісаным у аклад, выдадзеныя дыплёмы павінны былі быць адабраныя. Урэшце ўказ ад 20.09.1802 канчаткова ўстанавіў, што гэткія асобы могуць быць выключаны з акладу толькі паводле ўказа Сената.

Пасля выданьня Даравальнай граматы дваранству 1785 аформіліся карпаратыўныя правы дваранства Рас. Імперыі, усе дваране павінны былі быць унесеныя ў дваранскія радаводныя кнігі, для чаго яны павінны прадставіць доказы паходжаньня. Радаводныя кнігі падзяляліся на 6 частак, 4-я зь іх адводзілася для дваранаў замежнага паходжаньня. Аднак, ня гледзячы на лёгіку, шляхта з ВКЛ упісвалася не ў яе, а ў інш. часткі. Ад шляхты патрабаваліся доказы не паводле існаваўшай у ВКЛ юрыд. сістэмы, а паводле прынцыпаў рас. заканадаўства.

Указ ад ?.08.1800 устанавіў тэрмін для доказу паходжаньня ў два гады, за які ўсе шляхцічы мусілі зрабіць вывады свайго шляхецтва ў Дваранскіх дэпутацкіх сходах.

Указ ад 25.09.1800 пацьвердзіў чыншавай шляхце даўнія правы, але шляхтаю ўважаліся толькі асобы запісаныя ў шляхецкіх казках па Рэвізіі 1795. Указамі ад 01.01.1808 і 06.03.1808 было загадана каб чыншавая шляхта прадставіла доказы свайго паходжаньня. Пасля правядзеньня Рэвізіі 1811 указам ад 29.03.1812 было загадана прызнаваць шляхецкую годнасьць толькі за тымі асобамі, продкі якіх былі ў ёй зацьверджаныя.

На Камісію, што праводзіла Рэвізію 1816, указам ад 20.01.1816 ускладзены быў абавязак разбору правоў асобаў, якія называлі сябе шляхтаю, з гледзішча ўпісаньня апошніх ў шляхецкія рэвіскія казкі 1795. З разгляду была выключана шляхта, якая мела дэкрэты вывадаў ДДС і чакала разгляду спраў у Гэрольдыі Сенату; яны звычайна ўлічваліся як дваране. Права пакідаць у стане шляхты ці выключаць зь яго Сенат перадаў губернатарам. Асобы, пазбаўленыя шляхецкіх правоў, запісваліся вольнымі хлебаробамі (вольнымі хлебапашцамі), дзяржаўнымі сялянамі ці мяшчанамі. Трэба адзначыць дзіўны выбар аднаго са станаў дзеля запісу шляхты — вольных хлебапашцаў. У Расеі гэты стан быў створаны 20.02.1803 для запісу былых прыгонных сялян адпушчаных уладальнікамі. Некалькімі ўказамі 23.09.1817, 16.11.1820, 22.11.1820, 21.06.1821 Сенат нагадваў пра хутчэйшае завяршэньне разбораў шляхты. Указ 08.06.1826 растлумачваў парадак пераводу ў аклад асобаў, няправільна прылічаных да чыншавай шляхты. Паводле палажэньня ад 11.07.1828 і ўказа ад 14.05.1830 шляхцічы, якія не прадставілі доказаў шляхецтва, павінны быць запісаныя ў мяшчане ці ў казённые пасяляне.

Пасьля Паўстаньня 1830-1831 Камітэту Заходніх губерняў між іншым даручалася разабрацца з праблемамі шляхецкага стану. Паводле закона ад 19.10.1831 «Аб разборы шляхты ў заходніх губернях і аб уладкаваньні гэтага роду людзей», дзе зазначалася, што многія шляхцічы «па недахопу аселасьці і ўласнасьці, і па ладу жыцьця … найбольш схільны былі да паўстаньня і злачынных дзеяньняў супраць законнай улады», шляхецкі стан б. ВКЛ быў падзелены на дваранаў і адмыслова створаныя станы аднадворцаў Заходніх губерняў і грамадзянаў Заходніх губерняў (адпаведна месца жыхарства ў сельскай мясцовасьці або ў гарадах і мястэчках). Дваранамі прызнаваліся толькі асобы, зацьверджаныя ў адпаведнай годнасьці Гэрольдыяй. На аднадворцаў распаўсюджвалася рэкруцкая павіннасьць, грамадзянам дазвалялася пазьбегнуць яе, заплаціўшы 1 000 рублёў. Абодва новыя станы мусілі сплочваць асабістыя падаткі й несьці службы.

У 1832 Гэрольдыі загадана правесьці рэвізію дэкрэтаў вывадаў Дваранскіх дэпутацкіх сходаў. Сенат указам ад 11.11.1832 загадаў падзяліць асобаў, належных «да былой шляхты» на тры разрады: 1. дваранаў, якія маюць або ня маюць вывадаў дваранскіх сходаў, але валодаюць маёнткамі з падданымі ці толькі падданымі; 2. дваранаў, якія ня маюць маёнткаў, але маюць вывады; 3. шляхцічаў, якія ня маюць вывадаў і ня маюць маёнткаў. Адначасова забаронена Дваранскім дэпутацкім сходам выдаваць пасведчаньні пра дваранства, без зацьвярджэньня Гэрольдыяй.

У 1842 была праведзена адмысловая Рэвізія ў Заходніх губерніях, якой падлягалі аднадворцы, грамадзяне і іўдэі.

Паводле ўказа ад 17.03.1847 шляхта, якая не прадставіла ў тэрмін пасямейных сьпісаў, павінна быць запісаная ў стан дзярж. сялянаў, а тыя, хто падалі — у аднадворцы і грамадзяне. Але практычна гэтае зьдзейсьнена не было. Асобы, не зацьверджаныя ў дваранстве, паводле закона ад 23.01.1847 пазбаўляліся права купляць зямлю зь сялянамі.

Указам ад 01.08.1857 шляхцічы, якія да гэтага часу не былі зацьверджаныя ў дваранстве і прапусьцілі тэрмін дзеля запісу ў аклад, былі падзелены паміж наступнымі станамі. Асобы, якія валодалі зямлёю, аднесены да сялянаў-уласнікаў; а тыя, якія валодалі зямлёю ў дзяржаўных вёсках, — да дзярж. сялянаў; асоб, якія жылі на памешчыцкай зямлі, запісвалі вольнымі людзьмі. У Рэвізіі 1858 яны фігуруюць як вольныя хлебапашцы, гэткім чынам яны былі запісаыя ў стан, які юрыдычна ўжо не існаваў (быў ліквідаваны ў 1848). Неаселых шляхцічаў запісвалі на выбар у сяляне альбо да гарадзкіх станаў, акрамя грамадзянаў. Фактычна ўсе былі запісаныя ў стан мяшчанаў. Гэты закон не закранаў шляхту, якая раней была запісана ў якасьці аднадворцаў і грамадзянаў.

Пасля Паўстання 1863 уведзены новыя абмежаваньні ў прынцыпах доказу і атрыманьня дваранства. Указ ад 10.12.1865 забараняў «палякам», г.зн. католікам, набываць маёнткі.

Указам ад 19.01.1866 усе шляхцічы, якія не даказалі свайго дваранства, уключаныя ў склад сялянаў ці мяшчанаў.

Станы аднадворцаў і грамадзянаў Заходніх губерняў былі скасаваныя паволе закона ад 19.02.1868. Аднадворцы былі прылічаныя да сялянаў, а грамадзянам даваўся год на выбар прыпісацца да сялянаў або мяшчанаў. Гэта быў канчатковы акт юрыдычнай ліквідацыі шляхецкага стану б. ВКЛ.

Хоць юрыдычна адбылася поўная ўніфікацыя станаў у Беларусі з іншай тэр. Рас. Імперыі, але ў многіх установах дзярж. кіраваньня, найперш у Скарбовых палатах, працягваўся статыстычны ўлік і кантроль за «былой польскай шляхтай». Працягвала дзейнічаць забарона на набыцьцё зямлі. Толькі ўказам ад 04.03.1899 дазволена дваранам і мяшчанам католікам, якія асабіста займаліся земляробствам, купляць зямлю, але каб агульная колькасць яе не перавышала 60 дзесяцінаў. Пасьля Рэвалюцыі 1905 указам ад 01.05.1905 дазволена католікам купляць зямельную ўласнасьць, але толькі ў католікаў; набыцьцё зямлі ў асобаў інш. веравызнаньня абмяжоўвалася зноў жа 60 дзесяцінамі і іншымі ўмовамі. Гэтыя абмежаваньні доўжыліся да канца існаваньня Рас. Імперыі.

   После подавления восстания Тадеуша Костюшко в 1794 году между Австрией, Пруссией и Россией была достигнута договоренность о третьем разделе Речи Посполитой. Договор, утверждающий новые границы был подписан 26 января 1797 года в Петербурге.

   Для укрепления своей власти на вновь присоединенных территориях было проведено приведение к присяге на верность русскому царю местного дворянства.

   Вероятно, при этом также требовалось предоставить документы, подтверждающие принадлежность к привилегированному сословию, хотя прямых указаний на это я пока не нашел. Однако именно в это период было создано 2 копии с "переписи войска ВКЛ 1528 года", которые использовались именно как подтверждающие дворянство документы.

   После подавления восстания 1831 года был создан "Особый комитет по делам западных губерний". Одним из мероприятий, рекомендованных этим комитетом, был "разбор шляхты". Был принят указ от 19 октября 1831 года "О проверке документов о дворянском происхождении…". Все кто называл себя шляхтой, должен был предоставить соответствующие документы. При отсутствии таковых они переводились в иное налоговое сословие - однодворцев в сельской местности и граждан в городах. Процедура проверки была доверена дворянским депутатским сходам, Предводителям дворянства. Результаты заносились в специальные Актовые книги. В дальнейшем эти книги велись и проверялись специально создаваемыми комиссиями из чиновников. Это было связано с большим количеством фальшивых документов, предоставляемых шляхтой, так как оригинальные были ими утрачены в период войн, разделов территорий и ликвидации монастырей, где обычно хранили семейные архивы.

   По оценкам, только в однодворцы было переведено более 10 тысяч человек.

Из Минского архива:
Да, такие дела велись. Все заявки выносились на ДДС (двор. собрания) и по ним писалось решение.
Но сохранилось не все. Проблема в том, что в Минском архиве описи с указанием фамилий есть только по Минской губ, и то только то, что сохранилось. По Витебской описей с фамилиями нет и искать очень трудоемко, по Могилевской губернии вообще мало что есть, по Гродно и Бресту архивы на местах.

   После подавления восстания 1863-1864 годов были введены новые правила подтверждения дворянства. Для этого надо было предоставить за три года документы, подтверждающие право владения землей с крестьянами либо принадлежность к шляхецкому сословию во времена Речи Посполитой.

   Подавляющее большинство мелкой шляхты таких документов предоставить не смогло. При этом в в сословие однодворцев и граждан было переведено около 200 тысяч человек.

1. Памятная книжка Могилёвской губернии с 1861 по1873 г.
2. Адрес – календарь и памятная книжка Могилёвской губернии с 1876 по 1907 г.
3. Устав взаимного страхования от огня недвижимых имуществ в Рогачёве Могилёвской губернии Рогачёв 1888 г.
4. Отчёт правления. Рогач. гор. О-ва взаимного страхования от огня имущества. Рогачёв 1890г.
5. Обязательные постановления, изданные Рогачевской городской думою. Могилёв 1897 г.
6. Отчёт Рогачёвского общества взаимного кредита за 1907 г. Бобруйск 1908г.
7. Устав общества взаимопомощи сапожников г. Рогачёва и его уезда Рогачёв 1913 г.
8. Золотов В. Записка о сельской грамотности в Могилёвской губернии 1864
9. Колюжин Я.Д. Список населённых местностей и краткий статистичёский обзор Рогачёвского уезда Могилёвской губернии. Минск 1886 г.
10. Фурсов М.В. Чоколовский С.Ю. Дневник курганных раскопок, произведённых по поручению г. начальника Мог. Губ. А.С. Дембовецкого в течение лета 1892 в уездах Рогачёвском, и др. Могилёв 1892 г.
11. Фурсов М.В. Исторический очерк Могилёвской губернии. Могилёв. 1882 г.
12. Журналы Рогачёвского 1-го очередного уездного земского собран. Сессии 1911 г. и доклады.
13. Смета доходов и расходов Рогачёвского уездного земства на 1912 -1914 г.
14. Список лиц, имеющих право участвовать в съезде уездных землевладельцев … Рогачевского уезда. Могилёв 1912 г.
15. Денежный отчёт Рогачевской уездной земской управы. Рогачёв.
16. Д.Бажковский И. Цукар Наши костёлы 1913 г.
17. Записка Добрыника Вильно 1868 г.
18. З.М. Панкина «Полесье» библиог. М-лы СПБ 1883 г.
19. История русских земель и городов СПБ 1896г
20. Рубан В.Г. Дорожники 1785, 1791, 1793 г.СПБ
21. Полное собрание Законов Российской Империи т.19 СПБ
22. Полное собрание Законов Российской Империи. Указатель алфавитный т. XLI CПБ 1830 г.
23. Полное собрание Законов Российской Империи. Книга чертежей и рисунков городов. СПБ 1839 г.
24. П. Семёнов Т.Ш. Географический-статистический словарь Российской империи. Т.4 СПБ 1873 г.
25. Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі.Гомельская вобл. Мн. 1985г.
26. Археологические открытия 1969 г. М. 1970 г.
27. Археологическая карта Беларуси вып.1-3.
28. Л. Поболь Славянские древности Белоруссии. Т.1-3
29. Л. Поболь. Археологические памятники Белоруссии. Железный век. Рогачёвский р-н.
30. Е. Калечиц Памятники каменного и бронзового веков Восточной Белоруссии. Мн. 1987 г.
31. Сяреднявяк. старажытн. Беларусі. Мн. 1993 г.
32. Этнаграфія Беларусі. Энцыклапедыя. Мн. 1989 г.
33. Грамадскі быт і культ. гарадск. насель. Беларусі. Мн. 1990 г.
34. Белоруссия в эпоху феодализма т.1-3 Мн. 1959 - 1961 г.
35. П. Лысенко Города Туровской земли. Мн. 1974 г.
36. Великая Октябрьская революция в Белоруссии. 1-2 т. Мн. 1957 г.
37. В борьбе и труде. Изд. “Белорусь” 1970 г.
38. Большевики Бел. и Зап. фр. в борьбе за осуществление Ленинского Декрета о мире. Мн. 1972 г.
39. В. Скоробогатый. Возникновение и основные этапы становления Большевизма в Белоруссии. Мн. 1973 г.
40. В. Белявцев Оружие борьбы и созид. Труда Мн. 1987 г.
41. Гвардия Октября. М. 1987 г.
42. Борьба за Советскую власть в Белоруссии. 1т. Мн. 1968 г.
43. В борьбе за Советскую власть. Мн. 1967 г.
44. Трудящиеся гомельщины в борьбе за власть советов (17-20 г.г.). Хроника событий. Гомель 1958 г.
45. Э. Корнилович. На гребне истории. Мн. 1989 г.
46. В грозовом восемнадцатом. Мн. 1969 г.
47. Восстановление народного хозяйства Гомельской губерни (1921-1925 г.г.). Гомель 1960г.
48. Великая Отечественная война. 4т.(кино и фото) М. 1988 г.
49. Великая отечественная война. Энциклопедия. М.1985 г.
50. Беларусь в ВОВ. Энциклопедия. Мн. 1990 г.
51. Беларусь партизанская. Мн. 1990 г.
52. Великая Отечественная война. Краткий ист.спр. М. 1990 г.
53. А. Капусцін. Цвіў бэз, іграла скрыпка. Мн.1992 г.
54. Преступленіе н-ф окупантов в Белоруссіі. Мн. 1963 г.
55. Іх іменамі названы. Мн. 1987 г.
56. Люді легенды. 1 вып. М. 1965 г.
57. Навечно в сердце народном. Мн. 1984 г.
58. Освобождение Белоруссии. М. 1970 г.
59. Летопись боевого подвига. Мн. 1985 г.
60. Я. Анішчанка “Беларусь у часы Кацярыны II “ Мн. 1998 г.
61. Беларускія пісьменнікі “м.л.” Мн. 1981 г.
62. Пісьменнікі Савецкай Беларусі Мн. 1981 г.
63. И. Слюнькова. Архитектура городов верхнего Приднепровья XVII-сер. XIX века Мн.1992 г.
64. Энциклапедыя “Велікае княства Літоўскае” 1-2 т. Мн. 2006-2007 г.
65. Энцыклапедыя гісторыі Беларусі 1-6 т. Мн. 1993 - 2003 г.
66. Живописная Россия Мн. 1993 г. (репринт 1882 г.)
67. У. Ліпскі Праўдзівы аповяд пра твой і мой радавод. Мн. 1998 г.
68. Перапіс войска ВКЛ 1528 г. Мн. 2003 г.
69. С. Букчин К мечам рванулись наши руки. Мн. 1985 г.
70. Г. Кісялёў Радаводнае дрэва. М. 1994 г.
71. Поверхностные воды Гомельской области. Гомель 1999 г.
72. Археалогія Беларусі 1-4 т.Мн. 1997-2000 г.
73. Энцыклапедыя “Археалогія і нумізматыка Беларусі” Мн. 1993 г.
74. В. Целеш Гарады Беларусі на старых паштоўках Мн. 1998 г.
75. А. Цітоў Геральдіка беларускіх месцаў Мн. 1998 г.
76. Старажытнасці Рагачоўшчыны. Мн.-Рагачоў 2000г.
77. Рогачёвщина: дела твои и люди. Гомель 2005 г.
78. Я Ражкоў. Іканапіс-жывапіс. Мн. 2002 г. (альбом)
79. Матэрыялы па археалогіі Беларусі. Вып. 3,6. Мн. 2000 г.
80. И. Лихарев. Материалы по истории Рогачёвского края. Могилёв. 2003 г.
81. Гістарычна – археалагічны зборнік. 3,7,19.
82. Древности Белоруси в системе межкультурных связей. Мн. 2006 г.
83. М. Крывальцевіч. “Могільнік III-II тыс. да н.э. Прорва 1” Мн. 2006 г.
84. Рагачоўскі розгалас. Рагачоў 1996 г.
85. Материалы 9-й респ. Конференции «По истории медицины» Мн. 2001 г.
86. Гістарычныя лёсы верхняга Падняпроўя. Могілёв ч. 1 Могилёв 1995 г.
87. Ольха М.Н. История Рогачёвского костёла. Рогачёв 2003 г.
88. М. Альха Кароткія звесткі аб Вялікіх князях Літоўскіх і каралях польскіх” Рагачоў 2006 г.
89. М. Ольха В. Поладенко История пожарной службы г. Рогачёва.
90. В. Вяргей Археалагічная навука у Беларускай ССР. 1919-1941 г.
91. Е.Калечиц. Первоначальное заселение территории Белоруссии. Мн. 1984г
92. П. Лысенко Туровская земля IX-XIII в. Мн. 2001 г.
93. Э. Загопульский Вищинский замок XII-XIII в. Мн. 2004 г.

С сайта - http://www.museum.gomel-region...um/special
 

Данные на 1910 год из Списка населенных мест Могилевской губернии.

Наименование Принадлежала Волость Приход
Антуши дв. и кр. соб. к. Луковская Антушевский р.-кат.
Барановка кр. 7 дом. прав. Старо-Руднянская Староруднянский прав.
Вербичев кр. собствен. р-к. Луковская Антушевский р.-кат.
Верхи дв. мещ. и кр. прав. Рассохская Вороновщинский прав.
Вороновщина дв. мещ. и кр. прав. Рассохская Вороновщинский прав.
Галы мещ. и дв. 19 домовл. кат. и пр. Старо-Руднянская Пиревичский прав.
Дедное дв. А. Залесскому и др. кат. Старо-Руднянская Люшевский р.-кат.
Дуброва дв. и мещ. кат. Луковская Антушевский р.-кат.
Дубровка Дробышевским и др. пр. и кат. Дудичская Малыничский прав.
Енцы дв. мещ. и кр. прав. Рассохская Вороновщинский прав.
Жабин дв. мещ. и кр. прав. Рассохская Вороновщинский прав.
Жанвиль кр. собст. пр. Луковская Малевичский прав.
Лозовица 37 вл. кр. мещ. прав. и кат. Кормянская Кляпинский прав.
Лозовица мещ. И. П. Ходановичу, пр. Кормянская Кляпинский прав.
Лукомские Поплавы Жлобам и др. прав. и кат. Дудичская Ровковичский прав.
Любовин мещ. и дв. 60 домовл. кат. и пр. Старо-Руднянская Кошелевский прав.
Лядцы дв. мещ. и кр. прав. Рассохская Вороновщинский прав.
Малашки 20 вл. кр. и м. пр. Кормянская Кляпинский прав.
Марусенька о-ву кр. и дв. к. Луковская Антушевский р.-кат.
Межевое мещ. 12 дом. пр. Старо-Руднянская Денисковичский прав.
Новые Малыничи жит. ок. Новых-Мылынич, кат. Чечерская Малыничский прав.
Осиповка дв. 8 домовл. кат. Старо-Руднянская Люшевский р.-кат.
Остров 29 вл. кр., мещ. и дв. пр. и кат. Кормянская Новосельский прав.
Сапоги 78 вл. кр., мещ. и дв. пр. и кат. Кормянская Кормянский прав.
Старый Мазалов о-ву кр. пр. собств. кат. Луковская Заболотский прав. и Антушевский р.-кат.
Струмень 126 вл. кр. мещ. прав. и кат. Кормянская Кормянский прав.
Сяножатки мещ. и дв., кат. Луковская Антушевский р.-кат.
Тертеж о-ву кр. и дв. к. Луковская Антушевский р.-кат.
Ходосовичи дв. Ходосовским и др. пр. и кат. Городецкая Рогачевский прав.
Хулаповка 57 вл. кр. и м. пр. Кормянская Вороновщинский прав.
Шепотовичи Дробышевским и др. пр. и кат. Дудичская Малыничский прав.
Шепотовичские Поплавы Дробышевским и др. пр. и кат. Дудичская Малыничский прав.
Шиловичи дв. мещ. и кр. пр. Меркуловичская Меркуловичский прав.
Шутное мещ. 16 дом. пр. Старо-Руднянская Староруднянский прав.

Люстрация

(Lustracyja) - в прежней Литве так называлось описание государственных имуществ, для целей финансовых и военных, с указанием, между прочим, дохода от промыслов, торговых и судебных пошлин, численности населения и т. п. В более древние времена литовско-русского государства, когда все частные землевладельцы получали имения на условии военной и других служб, Л. касалась и этих земель; но после полного торжества шляхетства Люстрация шляхетских имений была признана нарушением коренных прав высшего сословия и считалось как бы покушением обратить их вновь в имущества служебные. Таким образом, Л. в Зап. России, особенно позднейшие, обнимают лишь часть населения, которая с прогрессивным уменьшением королевских имений становится все менее значительной. В этом существенное отличие Л. от писцовых книг Московского государства. Большинство дошедших до нас Л. относится к середине XVI в.; они напечатаны в "Архиве юго-зап. России" (ч. 7, Киев, 1890) и снабжены обширным введением проф. Владимирского-Буданова. В Польше Л. начались с 1562 г., когда предписано было производить описание королевских имений через каждые 5 лет, чтобы выяснить, увеличились ли или уменьшились королевские доходы. Л. польские полнее литовских, но они не касались землевладельческого класса. Ср. Jablonowski, "Lustraсye kr ó lewszczyz Ziem Ruskich" (Варшава, 1877). По возвращении западных губерний к России произведена была в 1778 и 1779 гг. новая Л. казенных имений с целью возвышения доходов казны. С конца 1820-х гг. правительство начинает обращать внимание на бедственное положение крестьян этих имений, сдававшихся обыкновенно в аренду с публичных торгов: арендаторы обременяли крестьян повинностями, мало стесняясь инвентарными нормами. Положение о Л. 28 декабря 1839 г. задалось, между прочим, целью установить твердые начала для определения крестьянских повинностей, но главной его задачей было лучшее и выгоднейшее устройство всех хозяйственных частей каждого имения. Л. должна была привести в известность все земельные угодья и проч. принадлежности казенных имений, а также рабочие средства каждого крестьянина, с разделением крестьян на разряды тяглых, полутяглых, огородников и бобылей, установить новое распределение земель между крестьянами, под фольварки, под общественную запашку и в разряд запасных, определить на основании поземельной оценки хозяйственные повинности крестьян - денежные и натуральные, и исчислить доход с удобных земель и оброчных статей. По окончании Л. составлялся по каждому имению инвентарь, в который вносились все результаты люстрационных работ. Производство всех этих работ возложено было на состоявших при палатах государственных имуществ губернских и уездных люстраторов, под наблюдением трех инспекторов Л.; для поверки инвентарей в 1843 г. образована в Петербурге при министерстве государственных имуществ особая люстрационная комиссия. С 1844 г., когда начался в западных губерниях усиленный перевод государственных крестьян на оброк, Л. была направлена, главным образом, к упрочению оброчной системы и к поземельному устройству крестьян. В 1857 г. Л. была окончена во всех казенных имениях 9 зап. губерний. Предоставив в нормальный надел крестьянам удобной земли более против прежнего на 318400 дес. и вообще на двор, при трехпольном хлебопашестве, от 12 ¹/₄ до 22 ¹/₂ дес., а при многопольном - и более, Л. дала крестьянам возможность развить у себя земледелие, не стесняемое более барщинными повинностями. При всем том, обеспечив казенные земли от захватов, Л. определила общий с них доход на 43640 руб. выше против прежнего. Новый министр государственных имуществ М. Н. Муровьев нашел, что люстрационные работы велись главным образом в видах поземельного устройства крестьян, без достаточного ограждения казенного интереса, и потому предпринял в 1858 г. поверочную Л., главной целью которой было из свободных участков, отдававшихся частями в аренду местным крестьянам, образовать посредством обмена их на земли, отведенные крестьянам, лесничим и т. п., сплошные участки, которые соединяли бы в себе все нужное для фермерского хозяйства. К 1863 г. работы по поверочной Л. были закончены во всех почти казенных имениях 9 зап. губерний. К фермам причислено до 324557 дес., и все они, за немногими исключениями, поступили в содержание лиц некрестьянского сословия на сроки от 24 до 48 лет. Сверх того, оставлено было временно в пользовании крестьян около 146000 дес. запасных и вакантных земель, назначенных частью для будущих наделов крестьян, частью для образования оброчных статей. Оброки с крестьян исчислены значительно выше прежнего, а именно вместо 1866499 руб. - 3055785 руб.; но признанная невозможность уплачивать столь значительный оброк заставила ограничиться надбавкой вместо 64%, предположенных поверочной Л., лишь 22%. Градация оброчных платежей, исчисленных поверочной Л., оказалась настолько неправильной, что распределение 22% надбавки пришлось произвести не по исчислениям поверочной Л., а по прежней раскладке платежей. Землевладение крестьян приведено было в значительное расстройство. Для образования наибольшего количества ферм от крестьян не только отобраны были запасные земли, находившиеся в оброчном у них содержании, равно как и необходимые им угодья, но и размеры их собственных наделов доведены были до минимума. Не повела поверочная Л. и к возвышению доходов казны. Лица местного происхождения, получившие вновь образованные фермы в арендное содержание, оказались еще более неисправными арендаторами казенного имущества, чем крестьяне, прежде арендовавшие запасные участки. Политическая неблагонадежность многих из числа этих лиц, выяснившаяся в 1863 г., побудила правительство отобрать у них фермы. Все это заставило правительство приступить ко второй поверочной Л., для чего в 1867 г., сначала в трех сев.-зап. губерниях, учреждены были особые местные люстрационные комиссии из чинов непольского происхождения. К обязанностям комиссий отнесен был только отвод земель целым обществам и исчисление поземельного оброка; разверстание земель между дворохозяевами предоставлялось самим обществам. Состоящие при комиссии люстрационные чины, заведовавшие отдельными административными участками, должны были в своей деятельности приближаться к характеру действий мировых посредников. По исправлении наделов и предоставлении крестьянам достаточного количества угодий все запасные, фермерские и др. свободные казенные земли решено было обратить на водворение лиц русского происхождения, для надела бобылей и отставных солдат и для увеличения земельных владений сельского православного духовенства. При исчислении поземельного оброка принято было за правило все оценки предъявлять сходам крестьян для представления возражений; самый размер оброка ни в каком случае не должен был превышать средние выкупные платежи в соседних частных имениях, уменьшенные на 10%. Указом 16 мая 1867 г. государственные крестьяне 9 западных губерний переведены в разряд крестьян-собственников, с предоставлением им наделов в собственность, при чем они были обложены выкупными платежами в размере исчисленной люстрационными комиссиями оброчной подати, возвышенной на 10%, с целью погашения ее в 49-летний срок, т. е. к 1 января 1913 г. На обязанности люстрационных комиссий возложено было составление люстрационных актов по каждому отдельному селению, с тем чтобы по утверждении этих актов местными губернскими по крестьянским делам присутствиями крестьянам выдавались на отведенные им земли данные. 20 октября 1867 г. высочайше утверждены были правила о составлении, предъявлении и поверке люстрационных актов, составленные по возможности применительно к правилам о выдаче государственным крестьянам великороссийских губерний владенных записей. Составление и утверждение люстрационных актов по всем 9 западным губерниям было закончено к 1876 г. Наделено землей 944284 чел., поселенных в 14242 селениях, причем на душу пришлось по 4,6 дес. земли, а выкупных платежей исчислено 3396991 руб., т. е. с одной десятины "средним числом по 80 ¹/₃ коп. В числе 14242 селений было свыше 350 местечек, а в указанную цифру населения входили лица из бывшей польской шляхты, во всем сравненные с государственными крестьянами, и посторонние лица, проживавшие в местечках, преимущественно евреи, пользовавшиеся только пляцевыми (усадебными) землями, за которые они платили чинш. При производстве люстрационных работ эти пляцевые земли также были переданы в собственность их владельцев с обращением чинша в выкупные платежи на общественных основаниях. Ср. "Историческое обозрение 50-летней деятельности министерства государственных имуществ" (т. II, СПб., 1888).

С сайта - Викизнание.

Староство Рогачевское повет Речицкий

Г. Рогачев

Волость Рогачевская
Войтовство Заднепрске
Дер. Фундаминка
Дер. Ниговка
Дер. Семёновка
Дер. Гадзиловиче
Дер. Зборово
Дер. Ичежыще
Дер. Шапчыце
Дер. Крупля
Дер. Ходасовиче
Дер. Турск

Задруцке войтовство
Дер. Лучин
Дер. Стренки
Дер. Заболоце
Дер. Хапаны
Дер. Заполе
Дер. Косцешово
Дер. Колосы
Дер. Новосце
Дер. Задруце

Рогачевское войтовство
Дер. Щибрын
Дер. Станков
Дер. Староселе
Дер. Кисцене
Дер. Медера
Дер. Виляговка
Дер. Тощица
Дер. Вищин

Держава Росохи или Росочице

Дер. Росохы

Держава Хлусы
Дер. Хлусы
Дер. Колесниково
Дер. Слобода Дубодзеловска

Держава Готоваче
Дер. Готоваче
Дер. Рудня или Микуличе

Дзержава Лозов
Дер. Лозов

Дзнржава Столпня
Дер. Столпня
Дер. Ухты
Дер. Химы

Дзержава Навитовка и Бабич
Дер. Навитовка
Дер. Бабиче

Дзержава Мяркатовиче
Дер. Мяркотовиче
Дер. Прыклица
Дер. Буда Борова
Дер. Буда Лёсова

Дер. Городек

Дер. Ботвиново
Дер. Витвица

Дзержава Луке
Дер. Луке
Дер. Белица
Дер. Красногура Слобода

Дзержава Сянозонтки
Дер. Сянозонтки

Чечерское староство Речицкий повет
Г. Чечерск

Волость Засоская
Залеское войтовство
Дер. Зелесе
Дер. Кукличе

Онисимковское войтовство
Дер. Онисимковиче
Дер. Осов

Волосовское войтовство
Дер. Волосовиче
Дер. Сидоровиче

Полеское войтовство
Дер. Полесе
Дер. Скробовщизна
Дер. Колюды
Дер. Хвошна Слобода

Хлусовское войтовство
Дер. Хлусы
Дер. Гжибовка

Грыцковское войтовство
Дер. Струмен
Дер. Сушолка (Сушотка ?) или Будзище Струменсе
Дер. Осиновка или Шешеловка

Белейовское войтовство
Дер. Белейовка
Дер. Захорье Будзище Волосовске
Дер. Будзище Онисимовске

Волость Пшедсоска
Шабровское войтовство
Дер. Дудзиче

Дер. Лухимиче
Дер. Борыссовка Слобода
Дер. Шаховщизна
Дер. Перетоки
Дер. Слобода Грыцковска

Войтовство Литвиновске
Дер. Литвиновиче
Дер. Зяцуквиче (Зяцковщизна)
Дер. Вощанка (Воща) и Буселовка
Дер. Березовка

Воторске войтовство
Дер. Вотор
Дер. Турыщевиче
Дер. Мутневиче

Стаубунское войтовство
Дер. Стаубуны
Дер. Слобода Стаубунска
Дер. Колбовска
Дер. Глыбочица
Дер. Яцковщизна
Дер. Прычелесница Слобода
Дер. Сябровиче
Дер. Грыцков
Дер. Горы в войтовстве Волосовским
Дер. Сапрыки

Антушы — вёска ў Рагачоўскім раёне. Раней — аколіца ў складзе Рагачоўскага павета Магілёўскай губерні, Лукаўскай воласці, за 5 вёрстаў ад паштова-тэлеграфнай станцыі Чырвоны Бераг. Да 1962 г. уваходзіла ў склад Кармянскага раёна.
Першыя звесткі пра касцёл у Антушах адносяцца да пачатку ХІХ ст. і звязаны з імем ксяндза Канстанціна Антушэвіча. Ён нарадзіўся ў аколіцы Антушы каля 1744 г. Паходзіў з дробнай шляхты, вучыўся ў Віленскай семінарыі і ў Італіі (дзе менавіта — дакладна невядома). У 1800 г. фундаваў у Антушах касцёл, які ў 1802 г. быў асвячоны пад тытулам Унебаўшэсця Пана1).
1) НГАБ. Ф. 1781. — Воп. 26. — Спр. 1387. — Арк. 54–54 адв., 55.
Касцёл у Антушах спачатку быў філіяльным у дачыненні да касцёла ў мястэчку Карпілаўцы (цяпер — Карпілаўка, знаходзіцца ў межах г. Жлобіна). У 1744 г. у карпілаўскую парафію Бабруйскага дэканата Віленскай дыяцэзіі ўваходзілі наступныя населеныя пункты: Вірня, Высокае, Вярбічаў, Горваль, Дзяніскавічы, Жлобін, Забалоцце, Казловічы, Карпілаўка, Лукі, Любань, Плюсовічы, Побалава, Рагачоў, Рогінь, Рудня, Святое, Сенажаткі, Слабодкі, Стралкоўшчына, Стрэнькі, Стрэшын, Царкоўе, Чарцяж, Шацілкі2).
2) Suwalskie towarzystwo genealogiczne [Электронны рэсурс] — http://www.mem.net.pl/stg.
Католікамі ў Антушах былі шляхціцы Абрамовічы, Акушкі, Александровічы, Антушэвічы, Ардо, Асташкевічы, Банькоўскія, Бараноўскія, Быхаўскія, Вайцяхоўскія, Вільчынскія, Глазоўскія, Грахоўскія, Гурскія, Драздоўскія, Жаўткі, Жылінскія, Закржэўскія, Зубовічы, Зянкевічы, Качаноўскія, Корзуны, Кучынскія, Ліпскія, Ляснеўскія, Манкевічы, Міхалькевічы, Нецыеўскія, Пархамовічы, Паўлоўскія, Савіцкія, Сенажэцкія, Трацэўскія, Туроўскія, Філіповічы, Хадароўскія, Хадкевічы, Ціхінскія, Шацілы, Шпакоўскія, Шчыгольскія, Шымборскія, Юневічы, Юшкоўскія, Ядлоўскія, Яцкевічы.
У 1843 г. касцёл у Антушах стаў парафіяльным. Гэта адбылося дзякуючы захадам пробашча карпілаўскага касцёла кс. Марціна Вашкевіча. У 1839 г. у сувязі з ліквідацыяй карпілаўскага касцёла кс. Вашкевіч дамогся, каб парафіяльным стаў касцёл у Антушах. Урадавы Сенат 12 красавіка 1838 г. даў міністру ўнутраных справаў такі дазвол (№ 2747)3).
3) НГАБ. Ф. 1781. — Воп. 26. — Спр. 1494. — Арк. 51–55.
У 1841 г. стары касцёл у Антушах быў цалкам перабудаваны звонку, а ў 1843 г. і «внутри совершенно конченный иждивением ксендза того ж прихода, парафиан и других благотворительных лиц»4). З таго часу касцёл вядомы пад тытулам Унебаўзяцця Найсвяцейшай Панны Марыі. Антушаўская парафія была 4-га класу і да 1882 г. уваходзіла ў Рагачоўска-Быхаўскі дэканат. Парафія межавала з люшаўскай, рагачоўскай, бабруйскай і рэчыцкай парафіямі. Да 1857 г. адміністратарам у ёй быў кс. Вашкевіч, а вікарыем у той час працаваў кс. Дамінік Юшкевіч.
4) Тамсама. Спр. 1444.
З 1858 г. вікарыем тут працаваў кс. Геранім Манствіла.
У 1860 г. адміністратарам касцёла быў кс. Багдановіч.
З 1861 г. адміністратарам быў кс. Клеменці Падбярэзскі, вікарыем — кс. Юліян Чачот.
З 1862 г. вікарыем антушаўскага касцёла быў кс. Фелікс Ігнацьевіч Заленскі.
Можна меркаваць, што ў час паўстання 1863 г. Антушы былі спаленыя войскамі, бо частка жыхароў падтрымала паўстанне.
Да 1866 г. адміністратарам быў кс. Адам Каркоўскі. У 1866–1867 гг. ён быў законанастаўнікам і вікарыем, а потым з 1867 г. — зноў адміністратарам.
У 1867 г. адміністратарам касцёла быў кс. Фабіян Сікорскі.
У 1901–1909 гг. пробашчам у Антушах быў кс. Міхаіл Ігнацьевіч Бузыцкі, а ў 1909–1911 гг. — кс. Аляксандр Боўтуць.
У 1910 г. святаром Аляксадрам Боўтуцем быў капітальна адрамантаваны будынак касцёла, у 1911 г. касцёл цалкам пафарбавалі алейнымі фарбамі.
Касцёл меў прывілей, выдадзены біскупам Ключынскім 21 жніўня 1910 г. за № 6281. У касцёле захоўваліся рэліквіі св. Яна Кенцкага.
Колькасць парафіянаў у 1910 г. складала 2 400 чалавек. У гэты час у абедзвюх земскіх школах і ў чыгуначным вучылішчы (у Жлобіне) выкладаўся Закон Божы5).
5) Тамсама. Спр. 1504. — Арк. 6.
У антушаўскую парафію ўваходзілі наступныя населеныя пункты:
– мястэчкі Жлобін, Карпілаўка;
– вёскі Барсукі, Жальвін, Кашара, Ліскі;
– маёнткі Астарманск, Забалоцце, Малевічы;
– фальваркі Грабек, Драхлін, Лебядзёўка, Праходцы;
– аколіцы Антушы, Вярбічаў, Дуброва, Зялёнае Будзішча, Зялёны Мох, Марусенка, Новы Мазалаў, Сенажаткі, Стары Мазалаў, Чарцяж;
– хутар Лозкі.
Могілкі былі ў Антушах, Жлобіне, Марусенцы і Чарцяжы.
У архіве антушаўскага касцёла захоўваліся: метрычныя кнігі аб нараджэнні з 1843 па 1913 г., шлюбныя метрычныя кнігі з 1840 па 1913 г., кнігі перадшлюбных экзаменаў з 1892 па 1913 г., метрычныя кнігі аб памерлых з 1843 па 1913 г., кнігі канвертытаў з 1905 г., кнігі з цыркулярнымі распараджэннямі духоўнага начальства, кнігі са шлюбнымі дысперсіямі, кнігі з выпраўленнямі метрычных запісаў, кнігі аб касцёльнай маёмасці, кнігі касцёльных медных пячатак.
У архіве ліквідаванага карпілаўскага касцёла захоўваліся: метрычныя кнігі аб нараджэннях з 1730 па 1843 г., метрычныя кнігі аб перадшлюбных экзаменах з 1816 па 1839 г., метрычныя кнігі аб шлюбах з 1721 па 1840 г., метрычныя кнігі аб памерлых з 1805 па 1842 год.
У 1911–1912 гг. пробашчам у Антушах быў кс. Тэлесфор Каўчынскі. Пэўны час у Антушах працаваў кс. Юзаф Уладзіслаў Серасек.
У 1913–1914 гг. адміністратарам тут быў кс. Міхаіл Тамашэўскі7, у 1914–1915 гг. — кс. Юліян Матусевіч, у 1916–1917 гг. — кс. Тэадор Рыла.
7 НГАБ. Ф. 1781. — Воп. 26. — Спр. 1494. — Арк. 51–55.
З 1917 г. да сярэдзіны 1920-х гг. пробашчам парафіі быў кс. Казімір Мустэйкіс. У 1917 г. у парафіі налічвалася 2 440 вернікаў.
У 1918 г. на тэрыторыі парафіі былі расквартаваныя польскія легіянеры з корпуса генерала Доўбара-Мусніцкага.

Уладзімір Васькоў

Католікі на абшарах Панізоўя і Севершчыны

Гісторыя Гомельскага рыма-каталіцкага дэканата

На думку беларускага пісьменніка Уладзіміра Караткевіча, касцёл у Рагачове быў ужо ў першай палове ХVI ст. У сваёй аповесці «Ладдзя роспачы» ён пісаў: «У той час аб’язджала свае землі літасцівая каралева Бона з роду Сфорца, жонка яго каралеўскае мосці Цыкмуна. Завітала яна і ў свой рагачоўскі замак, якому столькі прывілеяў давала і фундатарам касцёла ў якім была»1).
1) Караткевіч, У. Ладдзя роспачы // Збор твораў у 8 т. — Мінск, 1988. — Т. 5. — С. 134.
Але першыя дакументальныя звесткі пра касцёльныя структуры ў Рагачове адносяцца да 1741 г., калі ў Рагачове была заснавана езуіцкая місія Бабруйскай рэзідэнцыі. Рагачоўская езуіцкая місія існавала да 1750 года. Захаваліся імёны місіянераў-езуітаў. Першым місіянерам у 1741–1742 гг. быў кс. Міхаіл Качаноўскі, які таксама быў місіянерам фундацыі Памарніцкіх на Украіне. У 1742–1743 гг. місіянерам у Рагачове быў кс. Юзаф Красоўскі, у 1743–1744 гг. — кс. Станіслаў Гедройц, у 1744–1747 гг. — кс. Мікалай Грынявіцкі, у 1747–1749 гг. — кс. Казімір Гадлеўскі, у 1749–1750 гг. — кс. Юзаф Сташкевіч.
У 1783 г. у Рагачове быў пабудаваны драўляны касцёл у гонар Беззаганнага Зачацця Найсвяцейшай Панны Марыі. Горад стаў цэнтрам Рагачоўскага дэканата. Дэканам у 1810 г. быў кс. Пётр Стажэнскі2).
2) Hierarchia catholica in imperio rossiaco in annum 1810 // Сайт А. А. Бовкало [Электронны рэсурс] — http://www.petergen.com/bovkalo.
Пазней Рагачоўскі дэканат быў аб’яднаны з Быхаўскім дэканатам і стаў называцца Рагачоўска-Быхаўскім (або Быхаўска-Рагачоўскім).
Мураваны касцёл пад тытулам св. Антонія Падуанскага быў пабудаваны ў 1911–1913 гадах. У гэты час пробашчам служыў кс. Зыгмунт Хадасоўскі. У той перыяд у рагачоўскай парафіі існавала драўляная капліца св. Яна. Капліца знаходзілася ў вёсцы Дварэц.

Уладзімір Васькоў

Католікі на абшарах Панізоўя і Севершчыны
Гісторыя Гомельскага рыма-каталіцкага дэканата

Roman Aftanazy. Dzieje rezydencji na dawnych kresach zeczypospolitej


Оглавление

Статья о Ходосовичах

Продолжение




Продолжение